Ondoezaren Estatua

Osasun Sistema Nazionalak 2021ean argitaratutako txosten baten arabera, espainiar estatuan gehien kontsumitzen diren botikak benzodiazepinak izan ziren, soilik analgesikoen ondoren. Benzodiazepinak efektu lasaigarriak eta antsiolitikoak dituzten sendagaiak dira. Antsietatea, insomnioa eta gogo-aldartearen beste nahasmendu batzuk arintzeko erabiltzen dira.

Estatistiken arabera, 2020an egunean 110 dosi kontsumitu ziren 1.000 biztanleko, eta Espainiako Estatua liderra da munduan sendagai horien kontsumoan, Estatu Batuak gaindituta. Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE) egunero 89.2 dosi hartu ziren 1.000 biztanleko.

Euskadin, biztanleriaren % 10 baino gehiago benzodiazepinaren batekin tratamenduan dago, % 20 baino gehiago 65-69 urteko emakumeetan eta % 30era iristen da 80-84 urte bitarteko emakumeetan. Egiaztatu da EAEko egungo tratamenduen % 83k 6 hilabetetik gorako iraupena dutela, eta kasuen % 26k, gutxi gorabehera, 5 urtetik gorako tratamendua duela.

Medikuntza- eta farmazia-sektoreko profesionalek gogorarazi dutenez, farmako horien erabilera nahasmendu psikologiko horien sintomak aldi baterako tratatzera bideratuta egon beharko litzateke soilik, eta inolaz ere ez hiru hilabete baino gehiago luzatzera. Hala ere, datuen arabera, benzodiazepinen preskripzioa kronikoa da, eta mendekotasuna sortzen du kontsumitzen dituzten pertsonen artean.

Familia Medikuntzako Espainiako Elkarteak (SEMG) 2022an Bilbon egindako XXVIII. Kongresuan azaldu zenez, Lehen Mailako Arretako kontsulten % 25 osasun mentaleko nahasmenduei zegozkien, eta horrela, nahaste horiek tratatzeko preskripzio gehienak eremu horretan egiten dira, arreta espezializatua jasotzea oso zaila baita, Euskadin osasun mentala artatzeko baliabide publikoak urriak eta eskuraezinak baitira.

Euskadin, 100.000 biztanleko 6,74 psikologo kliniko ditugu, Europar Batasuneko 18etatik oso urrun. Itxaron-zerrendek eta kontsulta bakoitzean emandako denbora urriak zaildu egiten dute herritarrek kalitatezko arreta, terapia edo farmakologikoa ez den laguntza psikologikoa jasotzeko aukera izatea.

Gaur egun, antsietate-nahasmenduak lehen mailako osasun-arazoak dira osasun-sistema guztientzat, biztanlerian sintomatologia hori areagotu egin baita, batez ere COVID pandemia hasi zenetik. COVID bidezko pandemiaren lehen urtean antsietatearen eta depresioaren munduko prebalentzia % 25 igo zela uste da.

Baina pandemia agertu aurretik ere, herritarren artean sintomatologia horiek areagotu izanaren zantzuak zeuden. Hurrengo grafikoan ikusten denez, 2015etik 2019ra, osasun mentalaren arretarekin lotutako kontsulten eta prozeduren kopuruak gora egin zuen pixkanaka Euskadin.

Gure bizitzan zehar, determinatzaile indibidual, sozial eta estruktural asko egoteak eragina izan dezake gure osasun-egoeran, hura babestuz edo hondatuz.

1974an Lalonde txostena argitaratu zen, osasunaren sustapenari buruzko ezinbesteko dokumentua eta mekanismo sozial, ekonomiko eta politiko desberdinek biztanleriaren osasunari eragiten dion estratifikazio soziala nola sortzen duten azaltzeko erreferentzia-esparrua. Txosten horretan osasunaren determinatzaileak definitzen dira, eta osasun-sistematik kanpoko faktoreek osasunaren hobekuntzan eta mantentzean duten garrantzia azpimarratzen da.

Osasun mentalari, baldintza sozioekonomikoei, hezkuntzarako edo osasunerako sarbide eskasari, desberdintasunari, indarkeriari, isolamenduari, etxebizitza-baldintzei, diskriminazioari eta abarri dagokienez, zuzenean eragiten duten faktoreetako batzuk dira. Ondoeza somatizatzen dugu: depresioa, estresa, antsietatea, beldurrak, desosegua, frustrazioa, krisi existentzialak, desordena afektiboak eta psikiatrikoak… batez ere, ondoeza eragiten duten inguruabarrak denboran luzatzen badira edo gure bizitzak garatzen diren ardatz nagusi bihurtzen badira.

Laneko ezegonkortasunak edo prekarietateak, ziurgabetasunak, agortzeak, etxebizitza eskuratzeko ezintasunak, gazteentzako aisialdirako alternatibarik ezak edo erosketa osasuntsuaren otarrari aurre egiteko zailtasunak zuzenean eragiten dute gure bizi-kalitatean, ondoeza gaixotasun edo nahaste mental gisa somatizatuz.

Eta azken paragrafo horri dagokionez, gelditu egingo gara; izan ere, nahiz eta ebidentziak erakusten digun determinatzaile horien gainean jardutea funtsezkoa dela osasun mentalaren indizeek hobera egin dezaten, horiei aurre egiteko egiten diren gizarte-politikak ia ez dira existitzen. Administrazioak biztanleria ahulenari laguntza emateko egiten du lege, baina ez da jarduten desberdintasun hori eragiten duten kausen gainean; beraz, “ongintza-eskema” baten pean jarraitzen dugu, desberdintasuna betikotzen duena eta, beraz, sortzen duen ondoeza eta nahaste mentala betikotzen duena.

¿Podemos señalar como el origen del malestar y de las inequidades en salud mental al orden social bajo el que vivimos?

 Kapitalismo neoliberalak gure bizitzaren alderdi guztiak zeharkatzen eta merkantilizatzen ditu, despolitizatuz eta afektuak kenduz, norbanakoaren askatasuna goratuz, elkarrengandik isolatuz, egiten dugun edo garen guztian eraginkortasuna eta produktibitatea maximizatzeko autorresponsabilitate baten pean jarriz. Itxaropen horiek betetzea ezinezkoa bazaigu, erru- eta nahigabe-sentimenduak izaten ditugu. Beraz, gure bizitzarekin eta osasunarekin ere merkantilizatzen duen ordena sozial baten pean bizi gara. Pribatizatu egiten du.

Osasun mentalaren gaia modu integralean jorratzeko, psike indibidualean arazo medikalizatu, psikologizatu eta pribatizatu gisa ez onartzeko, beharrezkoa da berriro politizatzea, birsozializatzea eta indarrean dagoen ordena sozialaren desoreken aurka borrokatzea.

Ekitaterik eza eragiten duten determinatzaileei errotik erasotzea: aberastasuna berdintasunez banatzea, pobrezia- edo gizarte-bazterkeriako arriskuan inor ez dagoela ziurtatzea, oinarrizko ondasun eta zerbitzuak pertsona guztientzat eskuragarriak eta eskuragarriak direla bermatzea, hezkuntzak, kulturak eta aisiak denentzat berdin bermatuta egon behar dute, eta abar.

Kalera ateratzen jarraitu behar da beharrezko aldaketa gerta dadin eskatzeko, eta hori gertatzen ez den bitartean: mugimendu sozial gehiago, feminismo gehiago eta psikologo gehiago osasun-zentroetan!

(eta ez hain benzodiazepinak)

“Kapitala parasito abstraktu bat da, banpiro erraldoi bat, zonbi egile bat; baina lan hila bihurtzen duen haragi hila gurea da, eta sortzen dituen zonbiak gu geu gara”.
Mark Fisher.