Biziraupen kontua

 

Gizakiak gregarioak gara, gizartean elkartuta jaio eta bizi gara. Elkarren beharra dugu. Bakarrik edo isolatuta, babesik gabe gaude. Gure espezieak bizirik iraun du historian zehar, hainbat kontzepturi esker, hala nola elkarri laguntzea edo ongizatea, eta bizi ginen gizarte-multzokatzeek beren kideei babesa eta zaintza ematen zietelako.

Zaintzak “giza espeziearen jarduera bereizgarria dira, eta gure ‘mundua’ mantentzeko, jarraitzeko edo konpontzeko egiten dugun guztia barne hartzen dute, ahalik eta ondoen bizi ahal izateko”.

Bi eremu bereiz ditzakegu zainketen barruan:

Eremu pribatuko zaintzak: familien barruan egiten diren oinarrizko jarduerak dira, eta gizakien garapenerako ezinbestekoak diren dimentsio psikologiko eta afektiboak dituzte.

Eremu publikoko zainketak: gizarte-laguntzako eta -babeseko politikekin dute zerikusia.

Paleolitoan, adibidez, elikagaiak bilatzeko antolatzen ziren giza taldeek osatzen zituzten Hordak, edo elkarrekin defendatzen ziren animalien balizko erasoetatik. Geroago, klanek eta tribuek nukleoak eratu zituzten, buruzagiek edo hierarkiek gidatutako familiez osatuak. Familia horiek elkar babesten zuten eta elikagaiak eta zainketak lortzen zituzten.

Neolitoko patriarkatuaren etorrerarekin eta jabetza pribatuaren agerpenarekin, harreman sozialak sakonki eraldatu ziren gizonezkoen nagusitasunaren, indarkeriaren eta lanaren banaketa sexualaren uztarripean. Gizarte-taldeko kideak (esklaboak, gerlariak, apaizak) hierarkian eta boterean oinarrituta ulertzeko modu berriak agertu ziren: zenbat eta botere handiagoa, orduan eta status handiagoa eta pribilegio gehiago. Eremu pribatuko zaintza/babesaren zeregina emakumeek bete zuten, eta gizonek, berriz, gainerako eremuetan.

Patriarkatuak, gaur egun oraindik ere indarrean dagoenak, bilakaera izan du aldi historiko desberdinetan zehar, eta, horrekin batera, pobreziaren, esklabotzaren, matxismoaren edo lanaren ondoriozko desberdintasun sozialak. Behartsuak edo gaixoak, egoera prekarioetan dauden pertsonak, etxegabeak, adinekoak edo haurrak, gaitzetsitako emakumeak, langileak, morroiak, etab. Beharra zuten pertsonek jasotzen zuten laguntza edo gizarte-babesa karitate, auzo-laguntza edo ongintza zen. Erlijio-erakundeak, sorospen-etxeak, umezurztegiak, ostatuak, ezinduen etxeak, elbarriak, zoroak, etab. agertu ziren. Langileek ere babesa eta laguntza aurkitzen zuten gremioetako kideen artean.

Esparru publikoko zaintzak, Estatuak gauzatuak, Eliza bigarren mailan utziz, Aro Garaikidearekin hasi ziren, Frantziako Iraultzarekin.

“Askatasuna, berdintasuna, anaitasuna” lelopean, baztertua eskubidedun herritartzat ere jo zen, eta neurri publikoak hartzen hasi ziren beharrak zituzten pertsonei edo taldeei laguntzeko. Estatuak kide ahulenei ematen dien laguntza gorabehera, ez da eragiten desberdintasuna edo pobrezia eragiten duten kausetan, eta, beraz, desberdintasuna betikotzen duen ongintza-eredu baten pean jarraitzen dugu.

Arazoa larriagotu egin zen XIX. mendearen bigarren erdiko Europako garapen industrialean. Immigrazio masiboa hiri handietara, pobrezia eta miseria lantokien inguruan hedatu zen. Kapitalismo betean, burgesia liberalak eta ekoizpen-bideen jabeek jabetza pribatuaren bortxaezintasuna ezartzen dute, eta, kontrara, sozialismoa sortzen da berdintasuna eta guztion ongia bilatzen dituen mugimendu gisa, biztanleria osoarentzat, eta ez soilik gutxi batzuentzat, balioko duen sistema ekonomiko baten bidez.

Gizarte-bakea bermatzeko, langileen matxinadak baretzeko eta ideologia sozialistak Europan ezartzeko erabateko izua pizteko, “gizarte-aseguruak” agertzen dira (aurrezpen kolektiboan oinarrituta) gaixotasunari, langabeziari edo erretiroari aurre egiteko. “Elkartasuna” hitzaren erabilera zabaltzen hasi da.

Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Europan Estatuek gizarte-ongizatea hobetzeko mekanismoak jartzen dituzte abian, pobrezia eta desberdintasuna murrizten saiatuz, herritarrei ongizate ekonomikoa eta soziala ziurtatuz zerbitzu publikoen bidez. Horrela, hiru zutabetan oinarritutako “Ongizate Estatuaren” eredua ezarri zen: osasuna, hezkuntza eta pentsio-sistema. Sistema kapitalistak zituzten herrialdeetan, 30 urtez (Hogeita Hamar Loriatsuak) aurrekaririk gabeko hazkunde ekonomikoa izan zen, eta klase ertainak handitu egin ziren, errentak gehiago banatuz.

Ongizate-estatua, berez, sistema kapitalistak aurrera egin zezan beharrezkoa zen gizarte-babeseko sistema bat izan zen, eskulan hezia eta osasuntsua, azpiegiturak eta segurtasuna, argiteria, estolderia, energia eskuragarria eta abar erraztu zituen.

Itun sozial bat izan zen, lanaren truke (iragana, oraina edo etorkizuna) bizitza duina bermatzen zuena.

Gaur egun, eta joan den mendeko petrolioaren krisiaren ondorioz, mendebaldeko munduaren desindustrializazio progresiboa, lan-ereduen aldaketak eta larrialdi klimatikoa zalantzan jartzen ari dira Estatuak herritarrei ongizatea bermatu behar dien ala ez. Desarrollismoak goia jo du.

Estatuek, merkatuen Europaren menpe, subiranotasun ekonomikorik eta erabakitzeko ahalmenik gabe, lobby eta korporazioen esku uzten dute herrialdeen eta bertako biztanleen etorkizuna. Gizarte-babesa arriskuan dago.

Agortutako eredu politiko-sozial batean murgilduta dauden herritarrak beren pentsioen alde, osasuna eta hezkuntza publikoa mantentzearen alde eta beren lan-eskubideen alde borrokatzen dira. 50 urtean eta politika neoliberalei esker, ongizate-sistema publiko osoa pribatizatu eta enpresa pribatuen esku utzi da, gure ongizatearen gainbalioa ateratzeko helburuarekin, zainduak izateagatik ordaindu ezin direnak berriz ere ongintzaren esku utziz.

Feudalismora, erdi arora, garai ilunetara eta esklabotzara itzuliz. Arretarik gabeko eta baztertutako gizakiei. Limosnari eta karitateari.

Historiak ezin ahantz ditzakegun lezioak ematen dizkigu.

Gaur egun, gizakiak gizarte desnaturalizatuetan, indibidualistetan, hiperkontsumistetan, teknologikoki konektatuetan baina sozialki isolatuetan murgilduta bizi gara; gogoratu behar dugu giza espezie gisa ez garela gai izango berriro elkartu gabe, elkartasunik gabe, “harraparien” aurrean borroka komunik gabe bizirauteko.

Eta bai, aro honetako “harrapariak” gure ondasun oinarrizkoenekin salerosi nahi duten merkatuak dira, eskubidez dagozkigunak. Behar dugun gizarteak ongizate eta bizitza duin guztiak bermatu behar ditu, jaiotzatik heriotzaraino, jaiolekua edo jaiolekua kontuan hartu gabe.

Bakarrik edo isolatuta, babesik gabe gaude.